Policjanci mogą teraz wykorzystywać kontrolę operacyjną do sprawdzania posiadania substancji psychotropowych. Zmiana ta weszła w życie 30 listopada. W związku ze zmianami w ustawie o Policji pojawia się wiele pytań. Przepisy są niejasne, a na ich treść będzie miała wpływ wiedza i doświadczenie funkcjonariusza. Podstawą do założenia podsłuchu może być np. dopuszczalna ilość substancji.
Ustawa o zmianie ustawy o Policji miała na celu umożliwienie wydawania nakazu opuszczenia miejsca zamieszkania oraz zakazu zbliżania się dla sprawców przemocy domowej. Rozszerzono listę przestępstw, które mogą być przedmiotem kontroli operacyjnej, zwanej też podsłuchem.
Spis treści
Kontrola operacyjna
Art. 19 ust. 1 pkt 5 ustawy zmieniono w ten sposób, że właściwe służby Policji, prowadząc czynności operacyjno-rozpoznawcze w celu zapobiegania, wykrywania, identyfikacji sprawców przestępstw oraz uzyskiwania i zabezpieczania dowodów w sprawach o przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego – mogą stosować kontrolę operacyjną w zakresie: nielegalna produkcja, posiadanie lub handel bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi, ich prekursorami lub nowymi substancjami psychoaktywnymi, a także substancjami jądrowymi i radioaktywnymi.
NSP nie był przedmiotem kontroli operacyjnej. Funkcjonariusze przyznali jednak, że NSP stanowi problem. Preparaty te, stymulujące ośrodkowy układ nerwowy i działające pobudzająco, mogą mieć działanie halucynogenne lub psychodeliczne. Są one tak samo niebezpieczne jak środki odurzające i substancje psychotropowe. Jest to pierwszy problem i najważniejsza przyczyna niedoregulowania. Substancje te są czasami określane w obowiązujących przepisach jako środki zastępcze, ale nie zostało to dodane do ustawy o Policji.
Katalog rośnie „przy okazji”.
Temat ten powraca jak bumerang, a epidemia koronawirusa obnaża kolejne mity na temat kontroli operacyjnej. Jednym z takich mitów jest to, że podsłuchy dotyczą tylko osób im poddawanych, a nie ich rozmówców. Rozmówcy z Prawo.pl podkreślają również, że narzędzie to jest coraz częściej wykorzystywane zarówno przez jednostki zwalczające przestępczość zorganizowaną, takie jak Centralne Biuro Śledcze Policji (CBŚP), jak i przez funkcjonariuszy w terenie. W tym przypadku trudniej jest kierować działaniami i kontrolować lokale. Służby, jak się je nieoficjalnie nazywa, czasami „wykorzystują” przepisy do własnych celów.
Zauważyli też, że temat jest drażliwy, bo dotyczy praw i wolności obywatelskich. Nietrudno o błędy policjantów w tej dziedzinie. Konsekwencje mogą być poważne.
Jest to ważna i znacząca zmiana prawa. Ma ona decydujące znaczenie i jest niezbędna dla funkcjonariuszy operacyjnych i rozpoznawczych. Umożliwia to policji sprawowanie nowego poziomu kontroli operacyjnej nad systemem informacyjnym, a w szczególności nad posiadaniem minimalnych ilości nowych substancji psychoaktywnych. Dotyczy to również dostaw wewnątrzwspólnotowych. Jacek Kudla jest ekspertem w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych i sądowych.
Dodaje, że wcześniej policjanci mogli podczas kontroli operacyjnej wnioskować o przejęcie tych materiałów w ramach tzw. zgody następczej. Jednak w sprawie NSP sądy w większości nie uznały takich materiałów za przydatne (dowodowe).
Stało się tak dlatego, że NSP nie było „przestępstwem katalogowym”, co znalazło odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (I KZP4/18/18, 28 czerwca 2018 r.). Sformułowanie zawarte w art. 168b, „inne ścigane z urzędu przestępstwo karne lub skarbowe, inne, które obejmuje zarządzenie kontroli operacyjnej”, – nie obejmuje przestępstw, co do których sąd może wyrazić zgodę na zarządzenie.
Nie będzie to łatwe, gdy masz „nowe substancje”.
Kudla ostrzega, że funkcjonariusze mogą mieć trudności ze zrozumieniem zaistniałych zmian. Substancje te ciągle się pojawiają, a ich skład jest zmieniany tak, aby „ominąć” listę substancji psychotropowych lub środków odurzających, a także nowych substancji psychoaktywnych. Aby dodać kolejną substancję do tej listy, konieczna jest zmiana przepisów.
- To jest bardzo trudne pytanie: Czy można stosować materiały z kontroli operacyjnej, jeśli NSP nie znalazł się na liście? Kudla mówi, że nie wystarczy mieć listę przestępstw, o której mowa w art. 19. ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji.
Nie jest ona dokładnie uregulowana, więc może być wykorzystana do osłabienia działań Policji.
- Policja może wystąpić o kontrolę operacyjną. W zasadzie nie powinno być z tym problemu. Jednak sądy powinny wyrazić zgodę na to, aby podsłuchy były dozwolone przez sądy. Na etapie zlecania kontroli operacyjnej nie wiemy, jakie materiały przyjdą. To znaczy, czy materiały te będą dotyczyły KSP znajdujących się na liście. Problem pojawia się, gdy policja już pobrała materiały z kontroli operacyjnej systemu informatycznego. Ocena tego materiału należy jednak do organu procesowego. Moim zdaniem taki dowód może być wykorzystany jedynie w celu udowodnienia, że materiał ten dotyczy substancji z listy. Ekspert twierdzi, że jeżeli materiał nie został wprowadzony, a jego wprowadzenie wymagało długotrwałej procedury, a następnie został umieszczony na liście, to nie może być uznany za dowód.
Można je wykorzystać dla siebie lub jako punkt sprzedaży. Jaka ilość wystarczy, by uzasadnić podsłuch?
Może to być również pytanie o to, jaka ilość nowej substancji psychoaktywnej jest wystarczająca, aby uzasadnić założenie podsłuchu. Kudla stwierdza, że policjanci muszą zaznaczać we wnioskach o kontrolę operacyjną potrzebę przeprowadzenia czynności poszukiwawczych, gdy przedmiotem czynu jest posiadanie znacznej ilości nowych środków psychoaktywnych. Takie przypadki często wiążą się z innymi przestępstwami, np. działaniem w zorganizowanej grupie lub związku o charakterze zbrojnym.
Niedopuszczalna jest kontrola operacyjna w sprawach dotyczących NSP, jeżeli z informacji i materiałów operacyjnych wynika ex post, że tylko Art. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, art. 62b ust. 1 ma zastosowanie. Posiadanie niewielkiej ilości NSP. Wówczas nie jest dopuszczalna jedna z przesłanek kontroli operacyjnej, tj. nie będzie spełniona zasada subsydiarności i zasada o.p.c., gdyż interpretacja art. 62b ust. 1 sugeruje, że sprawca przestępstwa jest w posiadaniu nieznacznej ilości NSP.
Stwierdził również, że nie może to być ilość przeznaczona do użycia przez sprawcę, gdyż wówczas postępowanie mogłoby zostać umorzone (także przed wszczęciem śledztwa). Nie istnieje jednak prawna definicja „znacznej ilości” i to stanowi problem. Polskie sądy mają długą historię orzekania w sprawach narkotyków. Stwierdzają one na ogół, że duża ilość narkotyków musi być proporcjonalna do potrzeb danej osoby. Duża ilość może być także wystarczająca do zaspokojenia potrzeb wielu osób jednocześnie.
Zwiększona liczba podsłuchów wymyka się spod kontroli
Rozmówcy z Prawo.pl zwracają uwagę na problemy, jakie może powodować kontrola operacyjna. Policja. Są to m.in. przypadki defraudacji czy nadużywania przepisów. W pilnych przypadkach prokurator może zarządzić nagrywanie i kontrolę rozmów telefonicznych. W ciągu trzech dni prokurator musi wystąpić do sądu o zatwierdzenie nakazu. Sąd ma pięć dni na podjęcie decyzji. Sąd może odmówić zatwierdzenia nakazu i nakazać zniszczenie wszystkich nagrań. Służby otrzymują czas i materiały, które mogą wykorzystać w sprawie.
Na przykład Centralne Biuro Śledcze Policji stosuje w dochodzeniach policyjnych tzw. ofensywne metody śledcze. Jednak jednostki terenowe również mogą korzystać z tych technik śledczych. Należy zauważyć, że Centralne Biuro Śledcze, Biuro Spraw Wewnętrznych i Centralne Biuro Śledcze (CBA) mają pozwolenie na przedstawienie sądowi dowodów podsłuchów. Czyni to zarówno Prokurator Krajowy, jak i Sąd Okręgowy w Warszawie. Wniosek o założenie podsłuchu jest składany w sądzie przez komendanta jednostki terenowej policji. W praktyce dokumenty te są podpisywane przez komendanta wojewódzkiego policji. Oznacza to, że z wnioskiem o założenie podsłuchu może wystąpić funkcjonariusz komisariatu na terenie powiatu lub większego obszaru. powiedział niedawno portalowi dr Alfred Staszak z Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Wynika to z tego, że takie wnioski zatwierdza prokuratura, ale nie ta właściwa dla komendy głównej policji, lecz prokurator okręgowy właściwy dla komendy wojewódzkiej. Wniosek o kontrolę operacyjną składa komendant wojewódzki. Nie przygotował go. Prokurator rejonowy wyraża zgodę na podsłuch. Może jednak nie być w stanie prowadzić postępowania ani go nadzorować. Wreszcie sąd rejonowy właściwy ze względu na adres zameldowania komendanta wojewódzkiego podejmuje decyzję bez jej uzasadnienia.
Zdaniem prawników i Rzecznika Praw Obywatelskich, w tym obszarze konieczne są zmiany. Na przełomie 2017/2018 roku do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wpłynęły skargi polskich aktywistów, Fundacji Panoptykon oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, a także Mikołaja Pietrzaka (prawnika) dotyczące inwigilacji obywateli przez polskie służby specjalne.
ETPC uznał, że spełnili oni wszystkie wymogi formalne i skierował sprawę do Polski pod koniec ubiegłego roku. Według doniesień medialnych, CBA rzekomo korzystało z systemu Pegasus. RPO wydał opinię i zasugerował zmiany w całym systemie.
Barbara Grabowska Moroz, doktor nauk prawnych, mówi, że kluczową kwestią jest nadzór nad tym, co dzieje się z materiałami zebranymi podczas kontroli. Sąd do tej pory nie sprawował takiej kontroli, choć robił to w ograniczonym zakresie. Nakazuje zakładanie podsłuchów na podstawie tego, co służby przekazują sądowi, a nie na podstawie całego materiału zgromadzonego w danej sprawie. Może to prowadzić do uzyskania bardzo małego wycinka. Skutkuje to dużą liczbą zatwierdzeń kontroli operacyjnej. Kontrola ta musi zostać wdrożona. Moim zdaniem kolejnym krokiem powinno być powołanie niezależnego organu, który zbadałby służby od początku do końca. Ekspert dodaje, że może on kontrolować wszystko – od sposobu wydawania pieniędzy po sposób wykorzystania materiałów niejawnych zgromadzonych podczas kontroli.