Organ podatkowy nie ma obowiązku udostępniania akt sprawy każdemu, kto złoży taki wniosek. Dostęp do akt sprawy zawierających informacje niejawne oraz innych dokumentów, które nie leżą w interesie publicznym organu, podlega ograniczeniom. Ważne jest, aby chronić dobro osób trzecich niebiorących udziału w postępowaniu. Potwierdza to niedawny wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Spór między stronami toczył się wokół tego, czy organy podatkowe prawidłowo i zasadnie odmówiły wydania uwierzytelnionych fotokopii dokumentów, które były objęte decyzją o wyłączeniu dowodu z materiału dowodowego ze względu na interes publiczny.
Organ podatkowy musi udostępniać akta sprawy na wszystkich etapach postępowania. Akta mogą być przeglądane przez stronę, która może sporządzać z nich kopie, notatki lub wyciągi. Może ona również żądać wydania uwierzytelnionych odpisów lub duplikatów akt sprawy. Art. 178 par. 2 Ordynacji podatkowej, akta sprawy udostępnia się w siedzibie organu podatkowego i w obecności pracownika. Nie oznacza to jednak, że organ podatkowy musi udostępnić akta sprawy każdemu, kto złoży taki wniosek. Organ sam oceni wniosek.
Nie można zapoznać się z aktami sprawy, jeżeli zawierają one informacje niejawne lub inne dokumenty, których udostępnienie nie leży w interesie publicznym.
Art. 179 par. 1 Ordynacji podatkowej pojęcie „interesu publicznego” nie zostało zdefiniowane. Z tego powodu przepis ten często budzi wątpliwości. Urząd Kontroli Skarbowej wszczął postępowanie kontrolne wobec podatnika w celu sprawdzenia prawidłowości rozliczeń podatku VAT w okresie od stycznia do lipca 2014 roku.
Spis treści
Informacje o innych podatnikach objęte ochroną
W postępowaniu tym wykorzystano m.in. materiały z akt sprawy Prokuratury Rejonowej w postaci postanowienia o przedstawieniu aktu oskarżenia oraz materiały operacyjne zawierające treści rozmów, protokoły przesłuchań poszczególnych podejrzanych i świadków, a także wyrok Sądu Rejonowego.
Materiały prokuratorskie zostały również usunięte przez Naczelnika
Pełnomocnik podatnika wniósł o udostępnienie mu akt sprawy. W uzasadnieniu wniosku adwokat podatnika podniósł, że organ musi uzasadnić, dlaczego akta powinny być wyłączone z postępowania.
Naczelnik odmówił dostępu do akt, ponieważ nie leży to w interesie osób trzecich. Jest to ograniczenie pojęcia interesu publicznego rozumianego jako interes osób trzecich. Szczególnie w sytuacji, gdy dokumenty stanowią ważne informacje o osobach/podmiotach chronionych, naczelnik nie udzielił dostępu. W tym przypadku interes publiczny dotyczył ochrony informacji o innych podmiotach/osobach.
Sprawa została przekazana do WSA w Gorzowie Wielkopolskim. Ten orzekł w dniu 8 sierpnia 2018 r. (I SA/Go 238,/18) skarga podatnika została oddalona.
Sąd uznał, że organ odwoławczy prawidłowo argumentował, że interesem publicznym w kontekście art. 179 Ordynacji podatkowej w tym przypadku było dobro osób trzecich – w tym innych podmiotów gospodarczych, których dotyczyły dokumenty wyłączone z akt sprawy.
Zdaniem sądu, wyłączone dokumenty dostarczają głównie informacji na temat działalności podmiotów trzecich, które nie są bezpośrednio związane z wnoszącym odwołanie i nie mają z nim kontaktu. Dostarczają one jednak informacji na temat rzeczywistych zdarzeń. Dotyczy to m.in. umowy handlowej między stronami/podmiotami trzecimi oraz protokołów przesłuchań świadków, w tym np. pracownika banku). Ponieważ ujawnienie danych o osobach trzecich oraz szczegółów czynności i działań takich osób/podmiotów mogłoby stanowić zagrożenie dla ich interesów, organ powinien był podjąć odpowiednie działania w celu ich ochrony.
Dozwolony jest udział strony w postępowaniu
Sąd orzekł, że aktywny uczestnik postępowania podatkowego nie może zezwolić na dostęp do informacji dotyczących innego podatnika. Organ podatkowy powinien zapewnić dostęp wszystkim stronom postępowania, w którym bierze udział kilka podmiotów, w granicach orzekania. Musi także udostępnić materiały dotyczące strony, która o to wnosi. Jeżeli jednak zakres materiałów pochodzących od różnych stron wykracza poza zakres stanu faktycznego, organ podatkowy jest zobowiązany do zachowania danych w tajemnicy.
Sąd orzekł, że wyłączenie dokumentów z postępowania karnego, w tym zapisów rozmów telefonicznych lub zeznań świadków, nie narusza zasady czynnego udziału.
Odmawiając dostępu do dokumentów niewłączonych do akt sprawy, organ podatkowy podał wszystkie powody. Powołał się na zasadę interesu publicznego i wyjaśnił, kogo chroni (podmioty gospodarcze/inne osoby trzecie).
Sąd podkreślił jednak, że sąd może skonfrontować ostateczną wartość dowodową wyłączonych dokumentów po ewentualnym wydaniu decyzji określającej wysokość zobowiązania z tytułu podatku VAT w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Wówczas konieczne będzie ustalenie przez sąd, czy nie została naruszona zasada czynnego udziału stron.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 15 marca 2022 r., III FSK 402/21. Oddalił skargę kasacyjną.
Eksperci ostrzegają: Organy mają nową broń w sprawach podatników
Jednym z najbardziej fundamentalnych aspektów zasady przejrzystości w postępowaniu podatkowym jest prawo do wglądu w akta sprawy i sporządzania z nich kopii. Zdaniem Wojciecha Klisia (doradcy podatkowego), orzeczenie to pozwala władzom ingerować w możliwość obrony podatnika poprzez odmowę dostępu do akt innej sprawy podatkowej ze względu na interes publiczny, pomimo jakiegokolwiek możliwego związku z jego sprawą.
Ekspert dodał, że korzystne dla organu podatkowego orzeczenie jest niebezpieczne dla podatników, zwłaszcza tych, którzy prowadzą skomplikowane sprawy obejmujące wiele postępowań przeciwko różnym podmiotom.
Organ, który odmawia nam dostępu do akt sprawy, nie może poprzestać na wskazaniu przesłanki interesu publicznego lub dobra osób trzecich bez szczegółowego wyjaśnienia, dlaczego nie udziela dostępu lub czy możliwy jest dostęp częściowy, z uwzględnieniem ochrony praw w nich wymienionych.
Podkreśla doradca podatkowy Wojciech Klis.
Drugi doradca podatkowy prezentuje nieco bardziej umiarkowaną opinię. Mimo niepublikowania pisemnego uzasadnienia wyroku NSA można powiedzieć, że wyrok ten, oparty na tezach WSA, wskazuje, co podatnik może wiedzieć w trakcie postępowania podatkowego, a do czego nie będzie miał dostępu ze względu na interes innych osób – mówi Bartosz Malkiewicz, doradca podatkowy.
Zwraca uwagę, że wyrok może mieć wiele aspektów, ale jednym z najbardziej intrygujących jest możliwość jego wykorzystania w sytuacji, w której organy podatkowe będą próbowały „rozgrywać” postępowanie w sprawie przeciwko jednemu podatnikowi na niekorzyść innego.