Zachowek jest prawem przysługującym osobom najbliższym spadkodawcy, mającym na celu ochronę ich interesów majątkowych, a zatem możliwością dochodzenia zapłaty określonej sumy pieniężnej.
Zachowek jest pewnego rodzaju ustawowym ograniczeniem swobody rozporządzania swym majątkiem na wypadek śmierci.
Adwokat Karolina Mazurkiewicz zajmuje się sprawami dotyczącymi roszczeń o zachowek. Jej kancelaria znajdująca się w Gorzowie Wielkopolskim specjalizuje się w prawie spadkowym, prawie rodzinnym oraz prawie cywilnym. W swojej pracy kieruję się zasadą skuteczności i bezpieczeństwa swoich klientów w obronie ich praw. Jestem tu by pomóc. Skontaktuj się ze mną, aby uzyskać pomoc prawną w sprawach sądowych dotyczących pozwów o zachowek już dziś. Mam duże doświadczenie w prowadzeniu skomplikowanych spraw i mogę zapewnić Państwu fachową wiedzę niezbędną do podjęcia właściwych decyzji w Państwa sprawie.
Spis treści
Komu przysługuje prawo?
Zachowek przysługuje osobą najbliższym, do których zaliczamy: dzieci (w tym dzieci przysposobione), małżonka oraz rodziców spadkodawcy, tylko wówczas gdyby byli powołani do spadku z ustawy. Tym samym konieczne staje się ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego (art. 931–932).
Należy jednak pamiętać, że osobie, która byłaby powołana do spadku na podstawie ustawy przysługiwać będzie prawo do zachowku jedynie, wtedy gdy nie otrzymała od spadkobiercy należnej kwoty w inny sposób, np. darowizna, zapis zwykły/windykacyjny, zaś w przypadku dzieci spadkodawcy również w postaci finansów na ich wykształcenie czy wychowanie (art. 997).
Ile przysługuje Ci zachowku?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoba uprawniona może domagać się zapłaty ½ wartości udziału, jaki przysługiwałby jej w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony do zachowku jest osobą trwale niezdolną do pracy lub jeżeli zstępny (dziecko, wnuk…) spadkodawcy uprawniony do zachowku jest małoletni, wówczas może domagać się zapłaty 2/3 udziału, jaki przysługiwałby mu w sytuacji, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Przy czym istotne jest, że małoletniość i/lub niezdolność do pracy musi istnieć z chwilą śmierci spadkodawcy.
Jak ustalić wartość zachowku?
Przede wszystkim należy określić udział, jaki przysługiwałby uprawnionemu, gdyby doszło do dziedziczenia na podstawie ustawy (np. spadkodawca pozostawił żonę i dwoje dzieci – wówczas udział przysługujący każdemu z nich z ustawy wynosi 1/3 części spadku).
Określić czy uprawniony do zachowku uprawniony jest do 2/3, czy 1/2 udziału, jaki przysługiwałby mu przy dziedziczeniu ustawowym.
Następnie ustalić tzw. substrat zachowku, czyli czystą wartość spadku (wartość majątku po odjęciu długów, jednak bez uwzględnienia wartości zapisów zwykłych i poleceń) oraz powiększoną o wartość dokonanych przez spadkodawcę darowizn i zapisów windykacyjnych (z uwzględnieniem przepisów art. 993–995 k.c.).
Aby ustalić wartość należnego zachowku, trzeba pomnożyć 1/2 (bądź 2/3) wyliczonego udziału spadkowego przez wartość substratu zachowku. Kolejno należy dokonać zaliczeń opisanych w art. 996 – 997 k.c, takich jak darowizna, zapis windykacyjny czy koszty wykształcenia i wychowania.
Należy również pamiętać, iż wartość majątku spadkowego ustala się według stanu z chwili śmierci spadkodawcy, przyjmując wartości na dzień orzekania przez Sąd o zapłacie zachowku.
Czy można pozbawić kogoś prawa do zachowku?
Kodeks cywilny przewiduje możliwość ograniczenia możliwości dochodzenia zachowku:
- osobie, która została wydziedziczona,
- spadkobiercy, który odrzucił przysługujący mu spadek,
- spadkobiercy uznanego za niegodnego dziedziczenia
Wówczas prawo do zachowku będzie przysługiwało zstępnym (dzieciom, wnukom…) osoby wydziedziczonej (art. 1011), spadkobiercy niegodnego oraz tego, który spadek odrzucił. - osobie, która jeszcze za życia spadkodawcy zrzekła się dziedziczenia, bądź zrzekła się prawa do dochodzenia zachowku,
Wówczas dzieci zrzekającego się będą pozbawieni możliwości dochodzenia zachowku, chyba że w umowie między spadkodawcą a zrzekającym się ustalono inaczej.
Kogo pozwać o zapłatę zachowku?
To zależy zarówno od sposobu dziedziczenia (ustawowe/testamentowe) oraz majątku spadkowego.
Najczęściej jest to spadkobierca testamentowy, lecz możliwe jest także dochodzenie zachowku od spadkobiercy ustawowego, obdarowanego (jeśli darowiznę dolicza się do spadku), czy też zapisobiercy.
Czy można obniżyć wartość zachowku?
Zarówno literatura, jak i orzecznictwo stoją na stanowisku, iż wyjątkowych, szczególnych i uzasadnionych sytuacjach istnieje możliwość obniżenia przysługującego zachowku na podstawie art. 5 Kodeksu Cywilnego, tj. zasad współżycia społecznego.
Można wskazać tylko kilka możliwości uzasadniających obniżenie należnego zachowku z uwagi na zasady współżycia społecznego:
- ciężką sytuację majątkową osoby zobowiązanej do zapłaty;
- niezależne zjawiska, które wpływają na zmianę wartości spadku
- uznanie, iż zachowanie uprawnionego w stosunku do spadkodawcy za życia, było rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
Należy jednak pamiętać, że każda z powyższych sytuacji musi zostać wykazana przed Sądem w należyty sposób, co w większości przypadków nie jest proste.
Ile kosztuje dochodzenie zachowku przed Sądem?
Wysokość opłaty sądowej zależy od wartości przedmiotu sporu, tj. wyliczonej wartości prawa do zachowku.
Zgodnie z przepisami ustawy o opłatach sądowych przy sprawach cywilnych kwota tej opłaty wyniesie:
- 30 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty do 500 zł;
- 100 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty od 500 zł do 1500 zł;
- 200 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty od 1500 zł do 4000 zł;
- 400 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty od 4000 zł do 7500 zł;
- 500 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty od 7500 zł do 10.000 zł;
- 750 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty od 10.000 zł do 15.000 zł;
- 1000 zł w przypadku roszczeń o zapłatę kwoty od 15.000 zł do 20.000 zł;
W przypadku roszczeń o zapłatę kwoty przekraczającej 20.000 zł opłata wynosić będzie 5% tej wartości, lecz nie więcej niż 200.000 zł. Np. gdy żądamy zapłaty kwoty 100.000 zł opłata od pozwu wynosić będzie 5.000 zł (100.000 zł x 5% = 5.000 zł).
Najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi
Ile wynosi zachowek od testamentu?
Z reguły osoba uprawniona ma prawo do zachowku w wysokości 1/2 udziału spadkowego. Zaś 2/3 udziału spadkowego przypada małoletnim zstępnym (dzieciom, wnukom itd.) i osobom długotrwale niemogącym pracować.
Kto ma prawo do zachowku po rodzicach?
Możliwość dochodzenia zachowku po rodzicach mają w pierwszej kolejności małżonek i zstępni. Uprawnionymi do zachowku mogą być również rodzice spadkodawcy. Należy pamiętać, że kiedy mówimy o zachowku, zawsze będziemy mieli do czynienia z roszczeniem pieniężnym.
Komu przysługuje zachowek i w jakiej wysokości?
Do zachowku uprawnione są osoby zstępne (dzieci, wnuki, prawnuki itd.) oraz małżonek. Jeżeli w momencie zgonu spadkodawca nie miał zstępnych, wówczas do zachowku uprawnieni są jego małżonek oraz rodzice. Osoba otrzymująca zachowek otrzymuje połowę wartości udziału spadkowego, który otrzymywałaby w wyniku dziedziczenia ustawowego. Wyjątkiem są dzieci i osoby o trwałej niezdolności do pracy zarobkowej. Mają one wówczas prawo do 2/3 wartości swojego udziału w spadku.
Co zalicza się do zachowku?
Obliczając zachowek należy doliczyć darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę uwzględniając przepisy 994-996 kc. Ponadto zgodnie z art. 997 Kodeksu cywilnego, jeżeli uprawnionym do zachowku jest osoba będąca zstępnym spadkodawcy, to poniesione przez spadkodawcę wydatki na naukę oraz kształcenie wchodzą w skład należnego mu zachowku, jeśli są wyższe od przeciętnych miar obowiązujących w danej społeczności.
W jakiej formie wypłacany jest zachowek?
Zachowek może być wypłacony tylko w formie pieniężnej. Zaspokojenie roszczenia o zachowek w innej formie będzie możliwe tylko wtedy, gdy wszystkie osoby zainteresowane zgodzą się na to.
Prawo do zachowku: czym jest zachowek?
Prawo do zachowku to możliwość dochodzenia od spadkobiercy zapłaty kwoty pieniężnej koniecznej dla pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia. Odnosi się ono do sytuacji, w której uprawniony nie otrzymał należnego mu udziału w spadku, np. w formie darowizny lub powołania do dziedziczenia albo w formie zapisu.